Hans Van Dyck over de spreuk...

spreuk-maart

Bioloog Hans Van Dyck was als kind al gefascineerd door kleine en grotere dieren, zoals wij als mens er ook één zijn. Hij heeft het kind in zich bewaard en loopt nog steeds graag en verwonderd met een vlindernet door de bossen. De vlinderjongen heeft zich intussen ontpopt tot vlinderprofessor, veelgevraagd spreker en hij is de auteur van “Het orakel van de bosnimf. Van vlinders en mensen”. Hans Van Dyck dankt de aarde en geeft niet op alle leven passioneel te verdedigen.

Ik dank de aarde voor het leven. De aarde is een bijzondere planeet. Het leven zoals wij dat kennen, dat ik graag bestudeer en waar ik verwonderd over ben, is toch heel typisch voor onze aardkloot. Dat fascinerende, complexe fenomeen waar we niet op uitgekeken geraken. En waar we ook deel van uitmaken. We denken graag in hokjes: de mens tegenover de natuur, filosofisch en religieus is dat zo gegroeid. Maar als evolutiebiologen weten we dat dit fictie is. We maken allemaal deel uit van het leefmilieu. Daarom ben ik fan van de term biodiversiteit, het leven in al zijn verscheidenheid. Het geeft ons een meer holistische kijk op dat samenspel tussen planten, dieren, mensen en alles wat het leven op aarde zo magisch maakt. We delen gemeenschappelijke roots met andere levensvormen. Het is niet omdat er duidelijke verschillen zijn dat er geen gelijkenissen zijn. Dat we die gelijkenissen, die verbondenheid vaak niet meer zien en voelen, is heel jammer.

Zo hebben we ook minder oog en respect voor de heilzame krachten van de natuur. Uit de samenwerking tussen biologen en psychologen zien we nochtans wat de natuur doet met ons brein. Hoe ze ons tot gewaardeerde rust kan brengen.

Ken je Agnes Wené? Agnes was heel druk in de modewereld tot ze getroffen werd door een burn-out. Op een ochtend zat ze in haar tuin. Ze zag en hoorde er vogels die ze voordien nooit had opgemerkt. Ze is alsmaar intenser en meer in detail beginnen kijken en luisteren, die vogels leidden haar als het ware af van haar burn-out. En ze heeft er een boek overgeschreven, ‘Fluitend door het leven’, hoe vogels haar feitelijk gered hebben. Intussen is Agnes Wené directeur bij Vogelbescherming Vlaanderen. Die intense natuurbeleving heeft een heel nieuwe dimensie aan haar leven gegeven. Voor haar was dat pure kracht en zingeving. Aandacht, verwondering, dankbaarheid, het zijn stuk voor stuk heilzame prikkels die de natuur ons geeft.

Sterfelijk en toch een wonder
Biodiversiteit is ook gewoon een overlevingsmechanisme. Verscheidenheid is wat het leven typeert en mogelijk maakt. Het is de kern van hoe leven op onze planeet functioneert. Zonder variatie kunnen soorten zich niet aanpassen, dan stopt hun evolutie. Als gedragsecoloog doe ik onderzoek naar gedragsprofielen bij dieren. Zelfs bij insecten heb je equivalenten van persoonlijkheden.

Als mens vinden we het vaak lastig om te aanvaarden wie of wat anders is, of we staan er angstig of onverschillig tegenover, maar het is net de diversiteit die ons helpt te overleven. Op die manier helpt natuur ons ook migratie beter te begrijpen. Het verhaal van leven op onze planeet is er een van komen en gaan. Evenwichten vinden en trachten samen te leven. Zo manifesteert het leven op onze planeet zich, met vallen en opstaan. Alleen al in onze eigen evolutionaire geschiedenis zie je verschillende mensensoorten waar we een gemeenschappelijk verleden mee hebben en die ons mee gemaakt hebben tot wie we nu zijn.

Het toont ook onze kwetsbaarheid. We zijn deel van een geheel. Sommige takken van dat geheel sterven af en verdwijnen, anderen overleven en ontwikkelen zich. Op die manier leert de natuur ons ook bescheidenheid. Én verwondering! Dat we niet onveranderlijk en onsterfelijk hoeven te zijn om toch een wonder te zijn.

De natuur als gratis dienstencentrum
Hoe minder we ons verbonden voelen met de aarde en de natuur, hoe minder zorg we er voor dragen. Het is slechts een decor, hoor je soms. Het leven is echter een bont theater waar wij niet de enige hoofdrolspelers zijn.

Ik ben geen doemdenker, maar als wetenschapper ben ik wel bezorgd. De aarde geeft niet zo gauw op, maar er zijn toch vele soorten die het niet redden. De klimaatverandering, vervuiling, ons ongebreideld ruimtegebruik, het tekort aan water, … er is reden tot ongerustheid. Het leven op onze planeet zal niet verdwijnen. Maar de stabiliteit en de rijkdommen waar we als mensheid de voorbije twaalfduizend jaar van konden genieten komen onder druk te staan. Wie had ooit gedacht dat er in Vlaanderen een droogteprobleem zou ontstaan? Het is nu wel een realiteit.

De hele natuur is eigenlijk een groot en gratis dienstencentrum. Van bijtjes die planten bestuiven tot bomen die hout leveren. We zijn er ons gewoon niet van bewust hoe afhankelijk we zijn van de diensten van de natuur. Neem een simpel kopje koffie. Die planten worden ver van hier bestoven door insecten. Misschien geef je niet om insecten en mogen ze wat jou betreft gerust uitsterven, maar dan heb je ook geen koffie meer! We staan er niet bij stil hoe alles met elkaar verweven is. Als het dienstencentrum onder druk komt te staan, vallen er sowieso diensten stil. En dan merk je pas wat je mist. Dat is een les die we hardleers aan het leren zijn. Dat we als mens een fragiel onderdeel zijn van dat complexe systeem.

Met liefde en strengheid
Dank aan de aarde voor het vele werk. Ze geeft en ze leert ons veel. Maar ook wij, als deel van de natuur, moeten meer inspanningen leveren om het leven zoals we dat kennen opnieuw betere kansen te bieden. Ik ben bezorgd, maar ik koester ook hoop en optimisme. In lijn met de filosofie van BZN: met liefde voor het leven kunnen we het tij keren. Liefde én strengheid. Uit liefde voor het leven moeten we streng zijn over hoe we er mee omspringen.

Download hier de maandspreuk →